Iva Potkonjak - Ekologija kroz adaptaciju Karnivornih biljaka

Ekologija je biolška disciplina koja izučava odnose živih bića i spoljnje sredine, kao i uzajamne odnose između živih bića. Prema tome, predmet proučavanjaekologije su s jedne strane,  živa bića, a sa druge strane ,,neživa priroda“. Moderna definicija ekologije glasi: „Ekologija je nauka koja proučava rešenja koja su živa bića realozovala na različite načine, u vezi sa problemima koje je spoljašnja stedina postavila živim bićima i koja su ona morala rešiti kroz svoju evoluciju da bi u tim konkretnim sredinama mogla opstati“. Što znači da je ekologija nauka o mehanizmima opstanka živih bića.

Uticaj spoljnje sredine na živa bića naziva seakcija. Nasuprot tome živa bića reakcijom utiču na spoljnju sredinu, dok koakcija predstavlja uticaj između samih živih bića. Spoljašnja sredina nije darežljiva prema živim bićima, ona su često prinuđena da svoj opstanak vode vrlo teškom borbom. Moderna ekologija se zasniva na Darvinovom principu prirodne selekcije i borbe za opstanak. Vrlo često život jednog organizma je uslovljen i nestankom drugog. Mnoge livadske biljke razvijajući se na nekoj livadi, klice drveća sve više rastu stvarajući šumu, koja postepeno obrasta livadu, menjajući uslove. Mnoge livadske biljke, navikle na punu dnevnu svetlost ne mogu sada opstati u tamnoj šumi i propadaju ili se povlače na ona mesta koja šumajoš nije osvojila.

Ekologija se može podeliti na: fitoekologiju (ekologiju biljaka) i zooekologiju(ekologiju životinja). Fitoekologija obuhvata dve velike naučne oblasti: autekologiju ili idioekologiju(proučava odnose pojedinih vrsta biljaka prema spoljašnjoj sredini, što nazivamo adaptacija) i sinekologiju ili fitocenologiju (ispitivanje među odnosa članova biljne zajednice prema uslovima sredine). U toku evolucije iz generacije u generaciju biljke su se prilagođavale uslovima spoljašnje sredine i promenama na svom staništu. Svaka osobina biljke nastala tokom evolucije kao nasledna odlika presudna za opstanak i reprodukciju vrste označena je kao adaptacija. Adaptacije biljaka su izuzetno brojne i veoma raznovrsne. Adaptivne osobine omogućavaju biljci da na svom staništu bude konkurentna. Adaptivnost neke biljke na spoljašnju sredinu ogleda se u njenom spoljnjem obliku (morfologiji), anatomskoj građi i karakteru biohemijskih procesa. U suštini, svaka specifična osobina nekog organizma je njegova adaptivna karakteristika. 

Kao jedan od najekstremnijih načina adaptacije može se videti na primeru karnivornih biljaka. Karnivorne biljke u potrebi da se snabdevaju određenim elementima, neophodnim za stvaranje organskih jedinjenja više ili manje su upućene na životinje čijom razgradnjom ih od ovih organizama preuzimaju. Naime, karnivorne biljke opstaju na staništima koja imaju manjak mineralnih elemenata, naročito azota, te razlaganjem organskih ostataka uhvaćenih životinja nadoklađuju svoje mineralne potrebe za odvijanje procesa, razvoja i reprodukcije. Do sada je zabeleženo oko 450 vrsta karnivornih biljaka.  One poseduju aparate za hvatanje sitnih životinja, insekata, račića, ribica i drugih. Ove biljke, koje su inače autotrofne i normalno obavljaju proces fotosinteze, u mogućnosti su da „vare“ zarobljenje životinje i na taj način da dođu do supstanci neophodnih za njihove procese za opstanak. Zbog toga su ove biljke označene kao mesožderke ili karnivorne biljke. Naučnik Luttge ove biljke opisuje kao „heterotrofni autotrofi.“ Karnivorne biljke naseljavaju vulkanske peskove, vlažna mesta u dubokoj senci u tropskim kišnim šumama, ali i vodena područja. Takva zemljišta obično oskudevaju u mineralnim elementima, naročito azotom, upravo razlaganjem organskih ostataka uhvaćenih životinja karnivorne biljke nadoknađuju svoje mineralne potrebe. Aparati za hvatanje životinja su ponekad veoma bizarni, uglavnom specifično metamorfozirani listovi u obliku kantica, levkova, klopki koje se munjevito sklapaju ili lepljivih površina listova koje se preko plena savijaju. Na površinama ovih aparata za hvatanje nalaze se specijalne žlezde iz kojih se luče supstance kojima se ubijaju životinje kao i enzimi za varenje hrane. Hvataljke privlače plen atraktivnom bojom, mirisom ili nektarom. Iako veoma retko zastupljene u flori Evrope ove biljke se mogu naći i u Srbiji, a to su rosulja(Drosera rotundifolia) i debeljača (Pinguicula balcanica).

LITERATURA:

Skripta za predmet Ekologija biljaka, Biološki fakultet, Unuverzitet u Beogradu

Iva Potkonjak VII-3, OŠ "Ivo Andrić", Beograd